Sıfatlar, diğer sıfatların ya da isimlerin önüne gelen ve onları renk, durum, konum, sıra, miktar, şekil gibi yönlerden tarif eden kelimelerdir. Sıfatla birlikte belirttiği ismin ya da nitelediği ismin tümüne sıfat tamlaması adı verilir. Sıfatlar çoğunlukla diğer isimden ya da sıfattan öne kullanılır. Varlıkların tarif edilmesinde, anlatımın zenginleştirilmesinde etkili olur.
Eğer sıfatlar çıkarılırsa cümlede anlamsız bir yapı oluşmaz. Yani cümle anlamlı, anlaşılır halde olur. Buna örnek vermek gerekirse;
- Büyük evlerde yaşamak güzeldir.
- Evlerde yaşamak güzeldir.
Sıfatlar Türkçede farklı görevler için kullanılır. Bu yüzden bir kelime için sıfat tanımlaması yapılamaz. Bu kelimenin cümlede üstlendiği görev değerlendirilir. Bazı hallerde kelimeler sıfat dışında adlaşabilir, zarf, zamir görevi görebilir. Örnek olarak;
- Kırmızı elbise çok güzel (Sıfat)
- Kırmızıyı aldım (Adlaşma)
- Bu Aylin'in kızı (Zamir)
- Güzel yemekleri severim (Sıfat)
- Yeni tanıştığım kız çok güzel yemek yapıyor (Zarf)
Sıfatlar kaça ayrılır?
Sıfatlar belirtme ve niteleme sıfatları olarak iki grupta değerlendirilir.
Niteleme sıfatları
Varlıkların biçimini, rengini, durumunu yani nasıl olduklarını belirten sıfatlar niteleme sıfatları olarak tanımlanır. Bunlar varlıkların kalıcı var olan özelliklerini bildirir. Niteleme sıfatlarının teoride sınırsız sayıda olduğu kabul edilir.
Örnek olarak;
- Uzun etek
- Beyaz ev
- Kare masa
- Sayın müdür
- Alçak kanepe
Niteleme sıfatı olarak Türkçede -lik, -li, -ci, -siz gibi yapım ekleri kelimenin sonunda kullanılarak da oluşturulabilir. Örnek olarak;
- Evli adam
- Mavili etek
- Simitçi çocuk
- Kızartmalık patates
-mez, -en, -r, -esi, -diği, -mez, -miş, -ecek, -dik ekleriyle fiillerden üretilen, fiil anlamını kaybetmeden cümle içinde geçici sıfat olarak kullanılan kelimelerde ortaç ya da sıfat fiil olarak tanımlanır. Bunlarda bir ismin sahip olduğu özellikleri belirtmek için ya da sıfat tamlaması gibi sıfatlara ait olan özelliklere sahip olurlar. Örnek olarak;
- Yüzen adam
- Gelecek yıl
- Tanıdık kişi
Yine fiillerden yapım eki kullanılarak türetilen sıfatlarda bulunmaktadır. Örnek olarak;
Bu kelimelerin kökü fiil olan sıfat fiillere göre farkı, yaygın şekilde kullanıyor olmaları ve dile sıfat olarak yerleşmeleridir. Sıfat fiil olan kelimeler geçici olarak oluşturulur. Ancak sıfat fiiller ile fiil kökünden türetilenler arasındaki fark çok belirgin değildir. Dilin ihtiyacına göre fiilimsiler sıfatlar gibi dile yerleşebilir.
Belirtme sıfatları
Diğer sıfatları ya da isimlerin yerini işaret eden, sayı olarak tamamlayan, bunların özelliklerini belirsiz şekilde bildiren, soru şeklindeki sıfatların hepsi belirtme sıfatları olarak tanımlanır. Bunlar varlıkların geçici özelliklerini bildirir. Belgisiz sıfatlar, sayı sıfatları, işaret sıfatları ve soru sıfatları olarak dört grupta incelenir.
İşaret sıfatları: İsimleri işaret olarak belirtirler. Bunları bulmak için hangi sorusu sorulur. Örnek: Şu araba, Şu ev, bu çocuk gibi. İşaret sıfatları niteleme sıfatları ile de kullanılabilir. Örnek: bu şişman çocuk, Şu garip insan gibi.
Sayı sıfatları: Bunlar varlıkların miktarını belirtirler. Yüzde ile, sayıyla, yazıyla, kesirle gösterilebilir. Örnek: 3 kişi, %5 artış, 1/2 ekmek gibi. Sayı sıfatlarının ardından gelen kelimeler çoğunlukla tekildir. Fakat çoğul olarak kalıplaşmış kullanımlarda vardır. Örnek: Yedi cüceler gibi. Sayı sıfatları dört grupta incelenir. Bunlar; Asıl sayı sıfatları (Örnek: iki ev), Kesir sayı sıfatları (Örnek: %30 zam), Üleştirme sayı sıfatları (Örnek: İkişer elma), Sıra sayı sıfatları (Örnek: 4. Sıra), Topluluk sayı sıfatları (Örnek: İkiz kızlar)
Belgisiz sıfatlar: Bunlar varlığı miktarını, sayısını yaklaşık olarak ve belli belirsiz şekilde bildiren, kesin olarak hangi varlık olduğunu belirtmeyen sıfatlardır. Örnek olarak: Bütün evler, birkaç çocuk, falanca kişi gibi.
Soru sıfatları: Cevabı yine soru olan sıfatlardır. Örnek olarak: Hangi kişi? Kim o? Ne renk? Gibi.
Yapılarına göre sıfatlar 3 grupta incelenir
Basit sıfatlar: Yapım eki almayan, bir başka kelimeyle birleşik olmayan sıfatlardır bunlar. Örnek olarak: İki öğrenci, dar pantolon gibi.
Türemiş sıfatlar: Çeşitli yapım ekleriyle oluşturulan sıfatlardır. Sıfat fiillerin tamamı türemiş sıfattır. Örnek olarak: Yanık kömür, süzülmüş limonata.
Birleşik sıfatlar: Bunlar iki kelimeden oluşan sıfatlardır. Bunların bazısı kaynaşmış haldedir. Örnek olarak: Yurtsever kişi, zeytinyağlı dolma gibi.
